Het tegenovergestelde van een mens

 

Lieke Marsman

Het tegenovergestelde van een mens

Atlas Contact, 2017, Amsterdam

 

 

2 Inhoud (samenvatting)

 

Ik ben gewend om hier alleen de verhaalgebeurtenissen samen te vatten, waardoor er van Het tegenovergestelde van een mens weinig overblijft omdat er niet zo heel veel gebeurt. Het boek is alles behalve saai, integendeel, en de redenen om het te lezen zitten vooral in de thematiek en de opbouw.

De verteller heet Ida: een klimaatwetenschapper. Ida heeft die ochtend haar diploma opgehaald. Ze studeerde eerst politicologie maar is overgestapt naar aardwetenschappen overgestapt, omdat klimaatverandering voor politici een theoretisch probleem lijkt te blijven. Op die manier kwam ze in aanraking met Naomi Kleins boek This Changes Everything, dat inderdaad alles voor haar veranderde. Haar scriptie werd enthousiast door haar begeleider ontvangen en ze is geïnterviewd voor het universiteitsblaadje. Nu zit ze met Robin, die ze nog maar net kent, in het theater. Ze kan haar aandacht niet goed bij de voorstelling houden, omdat ze steeds aan atoombommen denkt. Na de voorstelling kust Robin haar op haar mond en ze gaan elkaar steeds vaker zien.

Ida wil aan de ene kant een actie bijdrage aan de maatschappij leveren maar aan de andere kant wil ze die buiten sluiten. Het compromis is eindeloos over de maatschappij lezen en documentaires kijken. Verder komt ze tot weinig. Al surfend en lezend stuit ze op een stage in de Italiaanse Alpen, het betreft de verwijdering van een stuwdam. Omdat ze behoefte heeft aan verandering, meldt ze zich aan. Later zitten Robin en zij in een café, Ida drinkt veel en valt iedereen om de hals met de mededeling dat ze is aangenomen voor een stage. Robin ergert zich aan haar en gaat met een jongen zitten praten, waarop Ida boos op haar wordt. Robin zegt dat ze misschien toch te verschillend zijn en gaat alleen naar huis.

Ida slaapt veel en kijkt uit naar de stage. Met Robin is het weer goed maar ze maken wel regelmatig ruzie. Enigszins koeltjes nemen ze de avond voor Ida’s vertrek afscheid van elkaar. In Italië verblijft ze in een vakantiehuisje in een bungalowpark. Ze ontmoet de directeur van het onderzoeksinstituut die haar een rondleiding geeft, en haar stagebegeleider Chiara. Haar werk bestaat uit onderzoeken in rapporten verwerken en de pers enthousiasmeren voor het project: het opblazen van de dam. Met Chiara en een andere man bezoekt ze de stuwdam en ze maakt alleen een lange wandeling: ze probeert een fijne dag te hebben zonder Robin. Later bezoekt ze een klimaatsymposium. Robin stuurt een bericht dat haar promotor haar eerste hoofdstuk heeft afgekeurd en Ida sms’t dat ze z.s.m. zal bellen. Robin heeft in de tussentijd echter iemand anders gevonden om haar op te vrolijken.

Dan komt Robin een weekje op bezoek. De dag na haar aankomst gaan ze kanoën. Robin is echter gekomen om de relatie te beëindigen. Als ze dat gezegd heeft, breekt de dam door en er ontstaat een vloedgolf. Ze proberen omhoog te klimmen/rennen, maar Robin wordt door het water ingehaald. Ida verliest het bewustzijn als ze wordt geraakt door een rondvliegende tak.

 

DE VERDIEPING

3.1 Compositie en tijdsverloop

Het verhaal speelt zich af in de zomer nadat Ida haar diploma heeft gehaald. Ze vertellen in het boek dat ze 12 is als er oorlog is in joegoslavie en dat zou betekenen dat het verhaal zich in 2008-2010 zich afspeelt.

Het structuur van het verhaal bestaat uit afwisselende hoofdstukken over haar tijd in italie op haar stageplek en essays die ze als hoofdstukken schrijft over onderwerpen als klimaat liefde, de mens. Hoofstukken die erg poetische zijn en essayisch

Ook is het niet chronoloisch verteld maar vertelt zij bijvoorbeeld ook over haar jeugd in het begin van het boek.

 

3.2 Ruimte

Het begin van het verhaal speelt zich af in Amsterdam, het tweede deel in de italisaanse alpen,

 

3.3 De wijze van vertellen

Het verhaal wordt verteld door Ida in de ik-vorm.

 

3.4 Thema

Een paar themas zijn:

• Hoe kun je je als mens staande houden in deze wereld, hoe moeten we omgaan met onze met elkaar conflicterende gevoelens?

De Franse wiskundige/filosoof Blaise Pascal zei al: 'Want dit is zeker: naarmate de mensen meer inzicht bezitten, vinden zij zowel grootheid als ellende in de mens.

 

• Welke knelpunten zijn er voor homoseksuelen en op wat voor manier zouden we er eugenlijk mee om moeten gaan?

Ida schaamt zich ook eerst voor haar seksualiteit en heeft ook te maken met onderdrukte verzet tegen haar gender en seksualiteit.

Het hoofdpersonage Ida heeft een relatie met een andere vrouw, Robin. Ik vind het fantastisch dat het hoofdpersonage een lesbische relatie heeft, juist omdat het voor het verhaal verder niets uitmaakt Dit toont aan dat een homoseksuele relatie net zo gewoon is als iedere andere relatie.

 

• De liefde en wat het wel en niet toevoegt

Liefde is ook een thema in het boek. Door het boek heeft ze een relatie met robin en verlangt vanaf het eerste moment al naar de warmte en liefde van een partner (of wat dan ook). Zij ontdekt echter dat zij moet accepteren dat er altijd een afstand is tussen jou en je geliefde. Robin maakt het uit

 

• Klimaatverandering/natuurrampen en de paniek ervan

Het grootste thema in het boek is klimaatverandering. Ida voelt zich schuldig erover:

'Ja, denk ik, zo voel ik me wanneer het over de opwarming van de aarde gaat. Ik voel me schuldig, ik weet niet waar ik moet beginnen, ik had allang begonnen moeten zijn, en mijn schuldgevoel verlamt me. Ik voel me als iemand die haar rekeningen niet meer open maakt – dag na dag laat het klimaat een ongeopende brief achter op mijn deurmat: je bent te laat!' (p. 131)

 

Maar ook andere rampen nemen een groot deel van Idas hoofd in beslag: atoombommen, vloedgolven, droogte, hongersnood en overstromingen en als ze een jongen in een T-shirt ziet met een wolf erop, moet ze aan de kernramp in Tsjernobyl denken. 

 

3.5. Personages

 

Ida

Ze is 29 jaar, heeft zwart haar met een beginnende grijze gloed, veel moedervlekken en littekentjes, een tattoo, ze is 1 meter 76 lang, opgegroeid in een doorsnee Nederlands gezin, klimaatwetenschapper, ze heeft geen werk en ze houdt van lezen. Toen ze op de middelbare school zat, werden boeken haar vrienden. ‘Mijn voorkeur ging uit naar boeken van vrouwen. Verdrietige, sterke vrouwen. Ik wilde zijn zoals zij, vrouwen die met iedereen omgingen, maar helemaal niemand nodig hadden, en ik was precies het tegenovergestelde: ik ging met helemaal niemand om, maar had iedereen nodig.’ (p. 81) Haar held is Naomi Klein. Ida heeft van jongs af aan een rijke fantasie. Ze is soms erg eenzaam en maakt een sombere indruk. Volgens zichzelf probeert ze mensen aan zich te binden door ze een schuldgevoel te bezorgen en ze heeft de neiging mensen op een voetstuk te plaatsen als ze gevoelens voor ze heeft, zodat er een bedachte versie van die persoon ontstaat. Ze heeft een relatie met Robin en schaamt zich af en toe voor haar geaardheid. Ze bezoekt een therapeut vanwege hypochondrie en paranoïde gedachten en ze maakt zichzelf volgens haar therapeut te belangrijk. Ook Robin zegt dat ze te weinig praat en alleen maar met zichzelf bezig is.

 

 

Robin

Ze is een kleine, knappe vrouw, 32 jaar, promoveert op een Italiaanse schrijver, haar moeder is twee jaar geleden aan kanker overleden en ze wacht nog steeds op haar.

 

4 Titel ondertitel en motto

 

Titel

Omdat Ida zonder idee of religie is opgevoed, zegt ze, ‘heb ik geen moedertaal wanneer het op betekenis aankomt, geen rode draad om door de wereld om me heen te spannen’. Wat thuis is, is niet elders, en dit niet-elders verveelt haar. Ida is het kind van een uiterst Nederlands milieu: de ‘Vinex-wijk aan de rand van een middelgrote provinciestad’ waar ze opgroeit is het canvas waarop ze haar ongebruikelijke hersenspinsels de vrije loop laat gaan; de gereformeerde buren die ze observeert uit haar slaapkamerraam zijn zo authentiek en herkenbaar dat het lijkt alsof Marsman de buren uit mijn jeugd beschrijft. En het is Ida’s moeder, die, met beelden van de massamoorden in Joegoslavië op de achtergrond, op een dag tegen haar zegt dat de mens ‘door en door slecht’ is.‘De uitspraak maakte veel indruk: als mensen slecht waren, en ik wilde goed zijn, dan moest ik ervoor zorgen dat ik het tegenovergestelde van een mens was.’ 

 

 

Motto

Het boek begint en eindigt met een gedicht, het begint met dit gedicht:

 

"een ochtend
deze ochtend
die een bedreigende tijdsloosheid
uitstraalt
alsof er vernomen moet worden
dat deze zomer sinds 1986
dezelfde is
alsof het mogelijk is iets aan te wijzen
voor langer dan een seconde
dit licht
dat uit het verleden lijkt te komen
alsof er daar iemand een spiegel vasthoudt
en het naar ons toe kaatst, licht
en diezelfde spiegel
die onbeholpen probeert
dat licht vast te houden
maar het rent weg, licht
omwille van wat het betekent
een spiegel te zijn
zoals twee mensen
die elkaar op een ochtend verlaten
omwille van wat het betekent
twee mensen te zijn
en je zou er natuurlijk een andere spiegel
tegenover kunnen plaatsen
om het terug te kaatsen, licht
om haar tegen te houden, mens
maar deze oneindige regressie:
spiegel en spiegel
mens en mens"

Ik denk dat het onderwerp van dit gedicht is het steeds terugkerende destructief gedrag van de mens en dat geschiedenis zichze;f herhaalt omdat de mens zichzelf herhaalt. De herhaling van patronen, de herhaling van de mens.

 

Ondertitel

Het boek heeft geen ondertitel

 

Interview met Ida (keuzeopdracht)

 

Interviewer : goedemiddag Ida, het is een eer om met u te mogen spreken. Ik ben van een natuurwetenschappelijke tijdschrift die elke week een felle klimaatactivist interviewt voor een column in onze tijdschrift. Hiermee kopen wij het probleem aan te kaarten, mensen aan te sporen om te vechten tegen klimaatverandering en oplossingen te bieden. Mijn eerste vraag aan u is: waarom is klimaatverandering voor jou zo’n significant probleem?

 

Ida : Het is mij ook een eer euhmmm ik ben nogal van de existential crises. Soms lijkt mijn hoofd lijkt wel op kerosine te draaien. Ik denk dat het bestaan van de mens fragiel is. De dood, het leven, het bestaan balanceert op een dunne lijn. Ik denk dat mensen vaker over de dood moeten nadenken, het is uiteindelijk deel van ons reis. Dit gezegd te hebben, betekent niet dat we de dood moeten stimuleren. Ik geloof dat klimaatverandering een realistisch antwoord is op de vraag wat de mensheid ten ondergang brengt, maar niet alleen dat. De complexe ecosystemen, het natuurlijk equilibrium en de eerste wezens die hierover na kunnen denken vernietigd door menselijk hebzucht getriggerde klimaatverandering.

 

Interviewer : waarom switchen mensen niet gewoon naar groene energie?

 

Ida : mensen zijn graag consistente wezens: nu doen we het zo, dus dat zal wel het efficiëntst zijn. Een interessant feit als vergelijking voor dit probleem. 150 jaar geleden kwam 1/3 van al inkomsten ter wereld uit slavernij. Toen dachten ze ook dat het onmogelijk was hier verandering in te brengen. Totdat iemand dapper genoeg was om voorgoed de stap te zetten.

 

Interviewer : hoe kunnen mensen in het dagelijks leven dingetjes implementeren om klimaatbewuster te zijn?

 

Ida : minder vlees eten is essentieel. Zo snel mogelijk investeren in elektrische stroom: een elektrisch fornuis , een elektrische auto of simpelweg de lichten uitdoen. Verder research blijven doen en anderen aansporen.

 

Interviewer : oke 😉 heel erg bedankt dat ik u mocht spreken Ida. Bedankt voor alle inzichten en tips!

 

Ida: Geen probleem! Zo voer ik graag actie.