Frans Pointl

De kip die over de soep vloog

 

 

Auteur: Frans Pointl

Titel: De kip die over de soep vloog

Genre: biografie, roman, oorlog

Jaar van uitgave: 1990

Uitgeverij: Wolters-Noordhoff Groningen

Taal: Nederlands

 

 

Inhoud

Het verhaal begint in 1987 als de hoofdpersoon het huis bezoekt, waar hij zijn kinderjaren doorbracht. Hij herinnert zich een situatie van nog vóór de Tweede Wereldoorlog, toen al z'n familieleden nog leefden. Z'n ouders waren al gescheiden. Volgens de oom van de hoofdpersoon, Simon geheten, was zijn 'vader' met zijn moeder getrouwd geweest vanwege het geld. De 'biologische' vader van de hoofdpersoon (David Blumenthal geheten) was nimmer met zijn moeder getrouwd geweest.Vervolgens gaat het verhaal verder terug in de tijd, namelijk 1940, oorlog! Evenals zijn moeder is de hoofdpersoon van Joodse afkomst. Ze hebben het zeer moeilijk in de oorlog. Na de oorlog zijn van de familie alleen nog maar de hoofdpersoon, zijn moeder en oom Simon in leven gebleven.

De rest van zijn jeugd is ook één grote ramp, o.a. door het gedrag van zijn moeder. Deze is zeer streng en lijdt aan een trauma, overgehouden van de oorlog. Herhaaldelijk is ze erg depressief, bekijkt ze uren achtereen oude fotoalbums, ijlt ze en heeft ze nachtmerries. Dan schreeuwt ze het hele huis bij elkaar. De hoofdpersoon mist hierdoor de zorgzaamheid, die moeders van bijna alle andere klasgenoten, tonen. Zijn moeder is hard voor hem, ook al heeft ze geen geld om hem te verwennen. Ze heeft al haar geld in de oorlog verloren. Daarom leven ze nu van 'de ondersteuning'. Ze hebben nu bijna niks meer, omdat politie-agent Gortjens, de bij hen 'in bewaring' genomen spullen heeft 'kwijtgeraakt'. Wat hoogstwaarschijnlijk niet waar is.

Op school moet hij hard voor zijn diploma's werken, zodat hij zelfstandig is, zodra zijn depressieve, strenge moeder op enige dag overlijdt (zijn moeder noemt dit uitstappen).

Vóór de oorlog was zijn moeder pianolerares. Nu speelt ze alleen nog maar om af te reageren. Ze speelt hard en van alles door elkaar. Van zijn drankzuchtige oom Simon krijgt hij voor zijn verjaardag een boek over auto's. Dat prentenboek fascineert hem enorm. Tijdens een logeerpartij bij oom Simon, die in de oorlog dokter was, ontmoette hij ook een hoer. Hij weet wat oom Simon en deze hoer van plan waren, want daarover had hij gelezen in seksboekjes, die bij de hoofdpersoon op school rouleerden. Hij beloofde zijn oom niets hierover tegen zijn moeder te zeggen.

Nadat hij geslaagd was voor school, gaat de hoofdpersoon werken, omdat er thuis wederom geldtekort is. Hij maakt niet echt een carrière, hoewel hij dat wel gehoopt had. Wel had hij verschillende baantjes waarvoor hij niet geschikt was.

In 1958, als de hoofdpersoon 20 jaar is, sterft zijn moeder. Ze krijgt een Joodse begrafenis. Na de dood van zijn moeder woont de hoofdpersoon op vele verschillende adressen en ontmoet hij verscheidene personen. Zo is er Hanna, die hij nog van zijn schooltijd kent en met wie hij van zijn moeder niet mocht omgaan, omdat zij een meisje was.

Ook woont hij enige tijd bij Carla, die hij telkens in de tram was tegengekomen. Na verloop van tijd krijgen ze steeds meer ruzie en gaan uit elkaar. Vervolgens komt hij bij Lia terecht. Maar als deze 200.000 euro erft, hoeft ze hem ook niet meer als huurder. Het verhaal eindigt met een droom van de hoofdpersoon over zijn 'echte biologische' vader, waarin deze hem vertelt dat hij David Blumenthal heet.

 

Verdieping

 

Compositie en tijdsverloop

 

De bijzonder chronologie van het verhaal zorgt voor een unieke leeservaring. Het verhaal leidt zich in met een stukje uit 1987. Het meest representatieve van het boek is de dagboekachtig vertelling. Na de inleiding bestaat het boek uit verschillende jaren (chronologisch verteld). Sommige jaren waren voor de schrijver veel belangrijker voor zijn leven. Sommige jaren waren irrelevant en daar werd niks over gezegd. De focus lag voornamelijk op een periode die begon in 1933. De tijdsspanne van het verhaal is 1933 tot 1988. Het thema van het boek is de periode tijdens en voor de tweede wereldoorlog. De oorlogstijd is prominent in het verhaal.

 

Ruimte

 

Het leven van de hoofdpersoon speelt zich af in een stedelijk gebied. De verhalen spelen zich af in het leven van een joodse jongeman en zijn moeder die achtergebleven zijn in een armoedige huurkamer. De hoofdpersoon groeit op in deze verstikkende atmosfeer. Het boek vertelt ook over zijn ervaring op school waar hij hard moest werken, een paar van zijn mislukte werklocaties en zijn woningen die ook allesbehalve stabiel waren.

 

De wijze van vertellen

 

Aangezien dit boek een autobiografie is, wordt er verteld vanuit de ik-perspectief.

Voorbeeld:

• “Ik betastte het verschoten oranje linnen, terwijl het meisje over de maten en de begon te wauwelen.”
• “Vaak begon ik over Vlek, onze oude kat, die we overhaast hadden moeten achterlaten.”
• “Toen ik losliet zag ik verbaasd hoe hij geruisloos door zijn knieën zakte.”

Thema

 

De kip die over de soep vloog gaat over een jonge joodse man die tijdens en na de oorlog wordt geconfronteerd met de leegte van het bestaan. Hij blijft achter met zijn wrede moeder. Zij staat hard in het leven, omdat zij van haar familie de enige overlevende is. De hoofdpersoon herinnert het leven voor de oorlog en realiseert dat hij in het leven verder moet in een wereld die voor hen voorgoed veranderd is. Hij voelt zich uitzichtloos en kan zijn plaats in de samenleving niet makkelijk ontdekken. Het thema van het boek is de gevolgen van oorlog op de geest. De moeder en oom van David worden zwaar getroffen en zijn schoolvoorbeelden van hoe gezonde geesten kunnen vergaan door de traumatische ervaringen van oorlog.

 

Personages

 

Frans Pointl/David ontwikkelt zich door het boek heen. Hij begint als een introvert, voorzichtige jongen. Dit komt omdat zijn moeder hem van alles verbood en erg zuinig op hem was. Hij heeft moeite om zijn plaats te vinden in de wereld en werkt bij instabiele banen, vooral voor uitzendbureaus. In zijn latere jaren is hij ontwikkeld tot een open persoon en trekt hij zich steeds minder aan van anderen.

De moeder van David was vroeger een gepassioneerd en talentvolle pianiste. Dit verandert wanneer zij al haar familieleden kwijtraakt in de oorlog. Hierdoor wordt zij bitter en pakt ze haar zoontje streng aan. De hoofdpersoon lijdt aan een gebrek aan liefde en zorgzaamheid van zijn moeder Zij lijdt aan een depressie, die ze heeft overgehouden van de oorlog. Zij bekijkt uit nostalgie uren achter elkaar oude fotoalbums, en heeft ze vaak nachtmerries.

Oom Simon houdt ook geestelijke littekens over aan de oorlog. Hij verandert van een liefdevolle succesvolle dokter in een psychisch beschadigde zuiplap. Hij wordt behandeld in een inrichting voor zijn problemen.

 

Titel, ondertitel en motto

 

Titel

 

Er wordt in het boek verwezen naar een ervaring uit zijn leven waar de titel van het boek letterlijk verklaard kan worden. Hij ging naar een restaurant met zijn moeder en bestelde kippensoep. Zij vraagt zich af of het echt kippensoep is, omdat ze geen kip ziet. Hierop reageert een serveerster: “de kip is zeker over de soep gevlogen.”

De titel van het boek: ‘de kip die over soep vloog’ slaat op de ongepastheid die de hoofdpersoon ervaart in de wereld. Hij voelt zich misplaats in de chaos na de oorlog en kan zich moeilijk vestigen in zijn realiteit. David heeft nooit een vaste woning of baan. De titel is een analogie. De kip die in de soep hoort, vliegt eroverheen, omdat deze zich daar niet thuis voelt. Dit komt overheen met het gevoel van David in de wereld.

 

Motto & ondertitel

Het boek heeft geen motto of ondertitel.

 

Keuzeopdracht

 

Lieve David,

 

Mijn meest recente vakantiebestemming is Berlijn geworden. In de binnenstad is er een overvloed aan hippe moderne dingen te doen. Het uitgaansgebied is ook fantastisch, daar heb ik ook enorm van genoten! Maar het allervetste was de Berlijnse muur. Ik moest aan jou denken, omdat het toch nauw verbonden is met de oorlog die onze persoonlijkheden zo gevormd heeft en ons samen heeft gebracht. Ik heb genoten van het gevoel van vrijheid wat in de lucht aanwezig was 😊.

Verder wilde ik laten weten dat ik zeker aanwezig ben bij het herdenkingsfeestje van je moeder volgende week maandag. Ik hoop dat je niet te diep in de put zit. Ik had via-via gehoord dat jij eindelijk een vaste baan hebt. Ik ben trots op je man, ik wist dat jij je plekkie zou vinden. Ik zie je in ieder geval weer gauw!

 

Groetjes, Kaycey

 

 

 

Literaire vormen

 

 

Dit boek kan je indelen bij het genre proza.