Wees onzichtbaar

 

 

1 Primaire gegevens

 

Murat Isik

Wees onzichtbaar

Uitgave: 1^e druk 2017, Ambo/Anthos B.V. Amsterdam

 

2 Inhoud (samenvatting)

 

Eerste deel

Het eerste deel beschrijft de komst van Metin naar Nederland tot en met de zomervakantie voorafgaand aan de middelbare school.
De roman begint in de Bijlmer als de hoofdpersoon Metin een jongetje is van vijf jaar oud en noodgedwongen verhuist naar Nederland omdat de politieke asielaanvraag in Duitsland is afgewezen. Zijn vader heeft geen baan, het gezin moet van een uitkering rondkomen. Vader noemt zichzelf een communist, dat vindt hij voldoende reden om zichzelf te ontslaan van alle verantwoordelijkheden. Naar eigen zeggen heeft hij grotere idealen dan slaafs geld verdienen in dienst van het door hem zo verafschuwde kapitalistische systeem dat het proletariaat uitbuit en uitknijpt. Hij waant zich superieur aan zijn omgeving en leest politieke handvesten en Russische literatuur. Hij is geen vader voor het gezin, elke dag ontvlucht hij het gezinsleven om met anderen over politiek te gaan praten, te drinken en te gokken, toch is hij ervan overtuigd dat hij een geweldige vader is.

Metin's vader is niet geïnteresseerd in zijn gezin, hij vindt het de taak van zijn vrouw om te zorgen voor de opvoeding van zijn kinderen. Werkelijk alles vindt zijn vader interessanter dan zijn vrouw en kinderen. Als hij thuis is wenst hij alle aandacht en zoekt ruzie. Hij is overmatig geïnteresseerd in zijn uiterlijk, waarbij hij veel tijd steekt in het kammen en föhnen van zijn haar. Als hij kwaad wordt kan hij zichzelf niet beheersen en wordt gewelddadig, helemaal als hij heeft gedronken. De gezinsleden gaan ieder op hun eigen manier hiermee om en hebben geleerd zichzelf onzichtbaar te maken. Alleen met oud en nieuw transformeert Metin's vader in de ideale vaderfiguur.

Omdat er veel geld opgaat aan drank en gokspelen heeft de moeder van Metin te weinig geld om boodschappen te doen en moet ze elke keer bij haar man aankloppen. De verhouding tussen zijn ouders is niet goed, zijn vader vernedert zijn moeder en noemt haar "vogelbrein". Als Metin's moeder besluit te gaan werken, krijgt ze een baan bij de PTT, daarnaast moet ze het huishouden doen en koken voor het gezin. Haar man doet niets.

Als Metin's ouders besluiten om uit elkaar te gaan gaat zijn vader naar een appartement in Amsterdam-West en wordt de sfeer in huis veel beter. Maar na een half jaar komt hij weer terug, naar later blijkt omdat hij schulden heeft en de huur van zijn woning niet meer kan betalen.

Metin sluit vriendschap met Floyd en Saleem en krijgt belangstelling voor meisjes. Op school begint Metin met een taalachterstand, maar doordat hij op aanraden van zijn schooljuf lid wordt van de bibliotheek heeft hij binnen de kortste keren die achterstand weggewerkt. Daarnaast leest hij stapels stripboeken die hij op de markt koopt. Rekenen daarentegen vindt Metin lastig, hij krijgt hierin bijles van meneer Rolf.

Tweede deel

Het tweede deel loopt vanaf de eerste klas tot en met de examenklas van het vwo. Metin gaat naat het vwo, waar hij problemen heeft met wiskunde. Hij is de enige leerling uit de Bijlmer en wordt door mede-leerling Dino "schoonmaker" genoemd. Dino is oppermachtig in de klas en maakt Metin het leven moeilijk. Ook het merendeel van de andere leerlingen van de klas pest hem, een uitzondering daarop is Danny die het voor Metin opneemt. Uit zelfbescherming maakt Metin zichzelf ook op school zo onzichtbaar mogelijk. Extra moeilijk wordt het voor Metin als zijn vriend Floyd gaat verhuizen naar Almere. Maar op een dag komt er een nieuwe jongen in de klas, Kaya, hij wordt een goede vriend van Metin en hij beschermt hem tegen Dino die Metin bij een vechtpartij bijna doodsteekt. Daarop wordt Dino gearresteerd en verbetert de sfeer in de klas.

De ouders van Metin hebben een kleine winkel op de zwarte markt in Beverwijk waar ze in het weekend te vinden zijn, zijn moeder is er zelfs een dag minder voor gaan werken bij de PTT, maar de winkel is geen succes. Vrij snel zetten zijn ouders er een punt achter. Hun volgende project is het verkopen van kebab op Koninginnedag waar het gezin in korte tijd veel geld verdient. Even lijken ze een hecht gezin.

Op een zekere dag begint zijn vader aan de studie voor maatschappelijk werker, hij vindt zichzelf daar heel geschikt voor omdat hij dan "de mensen kan vertellen wat ze moeten doen". In oktober 1992 verandert de Bijlmermeer voorgoed, een Boeing 747 boort zich in de flat Kruitberg, waarbij tientallen slachtoffers vallen.

Derde deel

Deel drie bestrijkt de periode net vóór het examen van de middelbare school tot het tweede jaar van Metin's studie rechten in San Francisco. Metin gaat bij de Vomar werken als kassamedewerker, zijn moeder wil dat hij gaat sparen, maar zijn vriend Kaya vraagt hem mee op wereldreis. Dit durft hij thuis niet te vertellen want zijn ouders willen dat hij na het vwo naar de universiteit gaat. Ondertussen is zijn zus geneeskunde gaan studeren, komt er steeds meer leegstand in de Bijlmer en neemt de overlast van junks en daklozen toe.

Metin slaagt vooor zijn eindexamen met een schamele vier voor wiskunde, maar door de andere cijfers is het genoeg om hem te laten slagen. Uiteindelijk gaat het gezin verhuizen, Metin gaat rechten studeren en zijn vader vindt na zijn studie aan de hogeschool een baan als maatschappelijk werker, hij kookt af en toe of wast af. Ook zijn moeder doet het goed, ze maakt promotie bij het AMC waar ze inmiddels is gaan werken.

Metin krijgt een vriendin en het contract van zijn vader wordt niet verlengd. Vanaf dat moment heeft hij een WAO-uitkering en voert hij niets meer uit. Ook keren de ruzies thuis weer terug. Toch is er wat veranderd, Metin's moeder laat zich minder snel intimideren en gaat met zijn vader in discussie. Dit heeft voor een groot deel te maken met haar werk in het AMC, maar ook Metin en zijn zus zwijgen niet langer. Op een kwade dag mishandelt hij zijn vrouw waarna hij thuis niet langer welkom is. Metin's ouders gaan uit elkaar en zijn vader verhuist naar Izmir.

Het boek eindigt ermee dat Metin terugkeert naar de flat Fleerde waar hij met zijn ouders en zus woonde. Het grondig gerenoveerde gebouw staat er nog, maar het merendeel van zijn oude buurt is onherkenbaar veranderd.

 

 

3. DE VERDIEPING

De roman begint in de jaren tachtig als de jonge Metin vijf jaar oud is en bestrijkt een periode van ongeveer vijftien jaar. Deel 1 gaat over 5 jaar tot aan middelbare school. Deel 2 gaat over de eerste klas tot de eindexamens. Deel 3 gaat over eindexamen tot het tweede jaar van zijn studie rechten. Metin groeit op in de jaren tachtig in de Bijlmermeer.

Het verhaal op zich wordt niet chronologisch verteld. Hij is de hoofdpersoon en de verteller van het verhaal. Metin groeit op in de jaren tachtig in de Bijlmermeer.

 

3.1 Compositie en tijdsverloop

De roman begint in de jaren tachtig als de jonge Metin vijf jaar oud is en bestrijkt een periode van ongeveer vijftien jaar. Deel 1 gaat over 5 jaar tot aan middelbare school. Deel 2 gaat over de eerste klas tot de eindexamens. Deel 3 gaat over eindexamen tot het tweede jaar van zijn studie rechten. Metin groeit op in de jaren tachtig in de Bijlmermeer. Het verhaal wordt niet helemaal chronologisch verteld en er worden soms achteraf verhalen beschreven waar Metin zelf niet bij was. Zijn houding richting zijn vader wordt volwassener door het verhaal heen. In het begin idealiseert hij zijn vader maar langzamerhand beseft hij dat zijn vader geen goed figuur was voor hem.

3.2 Ruimte

Het verhaal speelt zich af in het Bijlmermeer in appartementen, op school en op andere plekken.

3.3 De wijze van vertellen

Het boek is in de ik-vorm geschreven, Metin is de hoofdpersoon van het boek en hij spreekt vanuit zijn eigen ervaring.

3.4 Thema

 

Onderdrukking: onderdrukking of ondergschikt zijn is een prominent thema in het boek. Metin is overal waar hij heen gaat, in de buurt, op school maar vooral ook thuis onderdrukt. Hij mag zichzelf niet zijn, niet uiten en niet alleen wordt dit hem ontzegt, zijn expressie wordt onderdrukt door zijn vader. Het probleem thuis stamt naar mijn idee allemaal af van zijn vader. Wat ik heb opgemerkt is dat zijn een drang naar controle heeft. Dit zie je ook terug in zijn haat naar het kapitalisme. Hij wil alles behalve slaaf worden aan geld verdienen en geld. In zijn haar, en maar kammen en fohnen en kammen en fohnen. Dit is misschien veroorzaakt door een gebrek aan controle in zijn leven (forced marriage tussen hem en zijn vrouw?)

Metins zelfexpressie wordt overal waar hij heengaat onderdrukt. Als defensemechanism drukt hij zichzelf niet meer uit en wordt hij onzichtbaar. Als je jezelf niet uit, kan niemand je afkeuren. Als je jezelf niet uit, ben je geen doelwit van onderdrukking

 

Communisme : de vader is streng communistische en is lid van een communistische vereniging. Hij leest Boeken van Lenin en andere communistische idealogen. Zelf is hij enorm egocentrisch en autoritaire, dat is dus opvallend. Heel tegenstrijdig dat hij egocentrische en autoritaire huishouden runt terwijl de kernbegrippen van het communisme gelijkheid en tegemoetkoming voor iedereen zijn.

Goedkeuring: De vader die een gefrustreerd, in zijn vermogen beknelde man is, heeft nooit kunnen bereiken wat hij wilde. Hij voelt de drang om aan de communistische partij iets bij te dragen om Iets te betekenen. Het lijkt alsof hij een tekort aan erkenning heeft gehad. Het opvallende hieraan is dat hij deze “traditie” voort zet bij zijn kind. Metin hunkert naar goedkeuring van zijn vader maar ontvangt dit in geringe maten. Zo ontstaat een paradox door de generaties heen van vader met onzekerheid uit geen liefde, brengt zoon voort met onzekerheid enzovoorts. Metin breekt hier uiteindelijk uit los en realiseert dat het probleem bij zijn vader ligt en niet bij hem.

 

 

3.5. Personages

Metin

Metin Mutlu

Hoofdpersoon, aan het begin van het verhaal is hij vijf jaar oud, aan het einde studeert hij waarschijnlijk. Op het eerste gezicht lijkt hij een lieve, zachtaardige jongen die zich aanpast aan de situatie en dat is hij ook zeker, maar ergens in hem woedt ook enige rebellie en lef. Zo wil hij per se auto rijden als hij vijf jaar oud is en laat hij zich dat niet ontzeggen. Ook als zijn vader hem bijvoorbeeld wil slaan, weet hij te ontsnappen en opgesloten in de badkamer voelt hij zich onrechtvaardig behandeld en durft hij zelf tegen de deur te trappen. Zijn lerares op de basisschool noemt hem dromerig en hij houdt er ook van op de achterbank van een auto te zitten en de wereld aan zich voorbij te zien trekken. Zijn thuissituatie geeft hem alles behalve zelfvertrouwen, waardoor hij ook niet goed kan omgaan met een vak waar hij niet zo goed in is en waardoor hij een makkelijk doelwit is voor de pestkoppen in zijn klas. Ook tegen de meisjes die hij leuk vindt, stelt hij zich beleefd en bescheiden op, pas als hij ouder is, durft hij af te spreken met een meisje en wordt hij met veel wijn op ontmaagd. Metin lijkt op zijn moeder: ‘Hij [zijn vader]was als kind al opvliegend geweest terwijl ik juist meer zelfbeheersing bezat dan goed voor me was. Hij stond graag in het middelpunt van de aandacht terwijl ik liever observeerde. Hij zocht altijd het conflict terwijl ik overdreven harmonieus was.’ (p. 336) Volgens Metin heeft zijn vader alleen laten zien hoe het niet moet maar hij zou wel wat van zijn onbevreesdheid en bravoure willen hebben. Omdat hij vooral zijn moeder niet teleur wil stellen en haar droom wil waarmaken, gaat hij rechten studeren en hij is wat dat betreft erg doelgericht: hij voelt aan dat op reis gaan voor hem niet de manier is om te ontdekken wie hij is en wat hij wil en dat hij zijn opleiding moet vervolgen om daarachter te komen.

Harun Mutlu

Vader van Metin. Haruns en Asena’s ouders komen uit de bergen van Oost-Turkije en zijn in Izmir terechtgekomen. In zijn tienerjaren is hij een straatvechter die onder bruggen en op bankjes in het park slaapt en niets anders kent dan de regels van de achterbuurten. Asena en hij trouwen veel te jong en ze hebben een ongelukkig huwelijk. Hij werkt voor de gemeente Izmir, heeft zich aangesloten bij de communisten en in de tijd van de strijd tussen links en rechts in Turkije met straatgevechten en lynchpartijen loopt zijn leven gevaar, waardoor hij besluit om naar Hamburg te vluchten, waar zijn broer al woont. Hij weet een heel hoge ontslagpremie te bemachtigen en kan nu met geld en zonder zijn vrouw en kinderen, die hij nooit gewild heeft, naar het veilige Duitsland vertrekken. Zijn vrouw wil de scheidingspapieren echter pas tekenen als hij haar een groot bedrag geeft, zodat ze voor zichzelf en haar kinderen kan zorgen. Daarna begint Harun echter met gokken en eist steeds met geweld een beetje geld van zijn ex-vrouw terug. Als hij uiteindelijk vertrekt, laat hij haar onverzorgd achter. In Duitsland heeft hij in het begin de tijd van zijn leven maar hij kan niet bij zijn broer en zijn gezin blijven logeren en moet op zoek naar een eigen woning. Dat gaat maar moeizaam en als hij van een medewerker van de Sociale Dienst hoort dat hij voorrang krijgt als hij een gezin heeft, laat hij alsnog zijn gezin overkomen. Als ze aankomt, weten ze bij de Sociale Dienst echter van niets meer en nu heeft Harun zijn ongewenste vrouw en kinderen terug maar nog steeds geen woning. Hij zwerft met hen van logeeradres naar logeeradres. Hij staat op het punt zijn vrouw en kinderen terug te sturen naar Turkije als daar een staatsgreep plaatsvindt en dat voorgoed onmogelijk wordt. Daarom komen ze in Nederland terecht, waar ‘Hij leefde als een onpeilbare vrijgezel die een kamer huurde bij een zachtaardige vrouw met twee zwijgzame kinderen. Zo moet hij ons in die jaren hebben gezien. Misschien was het daarom dat het me misselijk maakte als hij iedere ochtend eindeloos voor de spiegel stond, telkens hetzelfde stukje haar föhnend, alsof hij die dag mee zou doen aan een schoonheidswedstrijd die hem een ticket zou opleveren naar een beter leven waarin alle herinneringen aan zijn gezin waren uitgewist. […] Hij keek neer op alles en iedereen, en vooral vrome gelovigen moesten het ontgelden.’ (p. 52-53) ‘De term ‘communist’ verschafte hem het intellectuele aureool dat hem in zijn jaren in Turkije wegens het gemis aan een hoge scholing ontbroken had. En in tegenstelling tot waar de term voor stond, gaf het hem iets elitairs, iets verhevens.’ (p. 79-80) Hij leest iedere dag, het enige wat Metin met hem gemeen heeft. Volgens hemzelf is hij een emotionele man en moeten mensen zoals zijn vrouw daar gewoon rekening mee houden, dan hoeft hij ook niet boos te worden.

 

Asena Mutlu

 

Moeder van Metin, mooie vrouw die haar man naar Europa volgt om haar kinderen een goede toekomst te geven en het vluchten, de desinteresse en het verbale geweld lijdzaam lijkt te ondergaan, maar steeds meer lef toont en altijd haar kinderen probeert te beschermen en te steunen. Ze gaat bijvoorbeeld tegen haar woedende man in als hij het verstopte geld terug wil, sluit hem uiteindelijk buiten als hij te laat thuis blijft komen en zet hem uiteindelijk het huis uit. Ze bemiddelt voor Metin als zijn vader hem wil slaan of als ze vindt dat zijn vader iets met hem moet doen, maar meer kan ze in het begin niet voor hem, zijn zus of zichzelf doen omdat ze afhankelijk van hem is. Ze heeft geen familie of vrienden in Nederland en door de taalbarrière kan ze niet aankloppen bij instanties die haar zouden kunnen helpen. Ook vindt ze gewoon dat kinderen bij hun vader moeten opgroeien. Het gedoe met Ayse doet haar bijna de das om maar daarna vindt ze een baan en krijgt ze haar leven meer in eigen handen. Haar werk buitenshuis en zeker haar werk in het AMC, waar ze gewaardeerd wordt en promotie maakt, maken haar sterker en onafhankelijker en steeds vaker roept ze Metins vader tot de orde, als ze in het nieuwe huis in Reigersbos wonen, totdat ze hem uiteindelijk op straat zet. Al die jaren offert ze haar eigen geluk op en cijfert zichzelf weg om haar kinderen een goede toekomst te geven, wat weer voor een zekere druk bij Metin zorgt, die aan haar verwachtingen wil voldoen en haar niet teleur wil stellen.

 

3.5. Titel, ondertitel en motto

 

De titel : “wees onzichtbaar “ heeft te maken met het thema onderdrukking i n het boek. Metins vader is gewelddadig, minachtend en zelfingenomen. De familie wordt gecensureerd en als levenshouding “wees onzichtbaar”à

Onderdrukking: onderdrukking of ondergschikt zijn is een prominent thema in het boek. Metin is overal waar hij heen gaat: in de buurt, op school, maar vooral ook thuis onderdrukt. Hij mag zichzelf niet zijn en niet uiten en niet alleen wordt dit hem ontzegt, zijn expressie wordt onderdrukt door zijn vader. Het probleem thuis stamt naar mijn idee allemaal af van zijn vader. Wat ik heb opgemerkt is dat hij een drang heeft naar controle. Dit zie je ook terug in zijn haat naar het kapitalisme. Hij wil te allen tijde geen slaaf worden aan geld verdienen. Ook in zijn haar, en maar kammen en fohnen en kammen en fohnen. Dit is misschien veroorzaakt door een structureel gebrek aan controle in zijn eigen leven (forced marriage tussen hem en zijn vrouw?)

Het motto van het boek luidt:

 

Don’t break character

 

You’ve got so much heart

 

– The Killers, ‘Be Still’

 

Het motto van het boek spoort aan om ondanks alle onderdrukking die een persoon kan meemaken in hun leven je jezelf niet moet kwijtraken. Ik vind dat zijn moeder het motto fantastisch representateert. Zij is nooit haar doel kwijtgeraakt: haar familie velig houden. En ontwikkelt zich zo in het boek dat ze uiteindelijk bovenaan staat door zich niet te laten kleineren.

 

 

 

Keuzeopdracht

Hieronder een gedicht waarvan ik vond dat het heel erg goed aansloot op de thema’s van dit boek.

Een overeenkomst tussen het gedicht en het boek ‘wees onzichtbaar’ is dat het vertelperspectief hetzelfde is: een jong persoon die zijn vader idealiseer(t/de) en nu zijn perspectief heeft veranderd erover. Ook hier lijkt het erop dat de verteller inmiddels opgegroeid is en inziet dat de vader helemaal niet zon held is. Ook is er een algemene sfeer van onwetendheid, een jonge blik, al weten we niet of dit in het gedicht ironisch is bedoeld.

Het ander thema wat heel duidelijk naar voren komt in het gedicht en in het boek is het thema van huiselijk geweld. Er wordt in het gedicht benoemt dat de vader snel “raise a hand” wanneer de moeder wilde helpen (als in dat de moeder iets uitsprak), dit duidt op het slaan van zijn vrouw wat ook een cruciale rol speelt in wees onzichtbaar. Ook in het gedicht had de vrouw beter onzichtbaar kunnen zijn.

Ook vond ik het passend omdat het een herinnering is aan de vader vandaar de titel remembering my father. In wees onzichtbaar is de vader op het eind gescheiden van zijn familie, dit is belangrijk voor de uiteindelijke schrijfstijl (flashbacks) in het boek omdat het boek grotendeels autobiografisch is.